Gmina Karczmiska - Rys historyczny

Historia gminy Karczmiska

Karczmiska zwane pierwotnie “Krampą” zostały łącznie z Wietrzną Górą (później Kazimierzem Dolnym), nadane w 1181 roku przez Kazimierza Sprawiedliwego Norbertynkom Zwierzynieckim spod Krakowa i odtąd ciąg własnościowy układał się podobnie jak w Kazimierzu.

Wieś Karczmiska należała do starostwa Kazimierskiego i łącznie z nim w XV wieku była własnością rodziny Ostrowskich. W XVI i do połowy XVII wieku przeszła w posiadanie rodziny Firlejów, po czym kolejno: Lubomirskich, Radziwiłłów, Songuszów i Sapiechów.

Żaden z tych utytułowanych rodów nie posiadał tu nigdy swojej siedziby rezydencjonalnej. Istniał tu natomiast folwark starościński zamieszkiwany przez kolejnych dzierżawców rekrutujących się spośród średniej szlachty. W skład folwarku wchodził budynek rezydencjonalny oraz drewniane zabudowania folwarczne. Po rozbiorach upadła instytucja starostw, które jako królewszczyzny przeszły na rzecz skarbu państwa.

W 1819 roku Królestwo dokonało transakcji z ks. Anną z Sapiechów Sanguszkową II voto Sewerynową Potocką, która za swoje dobra (Szydłowiec i Orańsko) otrzymała za dopłatą dawne starostwa kazimierskie i wąwolnickie, w tym także Karczmiska.

W 1829 roku dobra te odkupił od niej ks. Adam Czartoryski z pobliskich Puław, któremu jednak rząd carski skonfiskował je w 1832 roku za czynny udział w Powstaniu Listopadowym. Później starostwo nabyli Wesselowie. W 1908 roku spadkobiercy sprzedali Karczmiska Romualdowi, Zbigniewowi Strażycowi. W trzy lata później właściciel rozprzedał znaczną część gruntów, z których utworzono 60 kolonii.

W drugiej połowie XIX wieku na terenie gminy miały miejsce wystąpienia chłopów walczących o ziemię i serwituty. W 1861 mieszkańcy Karczmisk odmówili odrabiania pańszczyzny, a w 1903 wniesienia składki szkolnej.

Od 1917 roku majątek prowadzi wdowa po Zbigniewie, a następnie przejmują go dzieci Stanisław Stażyc i jego siostra Janina za Wincentym Radyszkiewiczem. Nowy właściciel mieszkający w pałacyku dokonał rozbudowy dworu Wesslów.

Po wyzwoleniu majątek rozparcelowano na mocy Reformy Rolnej.

 

Geneza nazwy Karczmiska

Wśród mieszkańców Karczmisk krąży wiele legend dotyczących historii tej wsi. Już na temat pochodzenia samej nazwy można usłyszeć kilka barwnych opowieści, zupełnie zresztą ze sobą sprzecznych.

Jedna z nich głosi, że dawno na terenie tej miejscowości znajdowało się kilka karczm. Każdy podróżny znalazł tu miskę gorącej strawy i kufel burgundzkiego piwa. Stąd właśnie, od rzeczowników karczma i miska, miejscowość ta została nazwana Karczmiska.

Inna legenda pochodzi ze źródeł Parafii Karczmiska. Dawne katalogi diecezjalne obejmowały następującą notatkę historyczną sporządzoną przez ks. A. Wadowskiego. “Nazwa wsi Karczmiska pochodzi od “Karczmisko”. Wyraz “karczmisko” oznacza plac niezabudowany po zburzonej karczmie. Nazwa Karczmiska nadana była wsi wtedy, gdy istniejące karczmy zniszczono, po nich zostały jedynie rumowiska. Widocznie w dawnych czasach była prowadzona walka z pijaństwem”.

Odmienną nieco wersję podają nam źródła historyczne. Według nich powstanie Karczmisk wiąże się z ożywieniem stosunków handlowych z Rusią. Wtedy zaczyna się tworzyć gościniec łączący ten kraj z Polską, za jej pośrednictwem również z krajami i posiadłościami niemieckimi, a gościniec ten obrał sobie bieg właśnie przez owe dobra “Krampą” zwane. Zaczynał się ten trakt na Wschodzie we Włodzimierzu Wołyńskim, prowadził stamtąd na Hrubieszów, Krasnystaw, przez “Krampę”, Wietrzną Górę i dalej na Zwoleń, Radom, Opoczno w kierunku Śląska.

Dzisiejsza nazwa Karczmiska wywodzi się więc od dawnej nazwy tej miejscowości “Krampa”.

Wzmianki o miejscowości Karczmiska można znaleźć w Kronice Jana Długosza (Libere Benificorum 1430r.). Jest tam napisane “…Krampa – wieś która należała do klasztoru zwierzynieckiego i do klasztoru kazimierskiego, lecz teraz została wzięta jako własność królewska i na mocy prawa parafialnego należy do kościoła w Kazimierzu któremu płaci dziesięcinę snopową ze wszystkich pól. Jest tam również osobny kościół drewniany połączony z kościołem w Kazimierzu, w którym pleban zarządza na mocy swego prawa.”

Innym dokumentem świadczącym o ważności tej wsi jest rejestr poborowy województwa lubelskiego z roku 1628. W tym jest zapisane, że “pan Adam Mięćmierski oddał poboru trojakiego ze wsi Karczmiska, z łany wójtowskiego po F.1 i F.2 i F.3. A Ratione Serviti (od dwóch szewców, od dwóch komornic, i z łanu wójtowego) według uniwersału nad pobór uchwalony dał F.5”.

 

Najstarsze źródła historyczne o Karczmiskach

Pan dr Henryk Seroka pracownik naukowy UMCS Lublin (członek Polskiego Towarzystwa Heraldycznego oraz członek Komisji Heraldycznej przy Ministrze Spraw Wewnętrznych i Administracji) współpracował z Gminą Karczmiska przy opracowywaniu projektu herbu gminy. Spośród 3 propozycji projektu herbu Gminy Karczmiska w 2000 r. Rada Gminy Karczmiska wybrała projekt pierwszy, nawiązujący do patrona kościoła parafialnego w Karczmiskach. Przedstawia postać św. Wawrzyńca z dwoma atrybutami: rusztem oraz palmą – symbolem męczeńskiej śmierci.
Dodatkowo dr Henryk Seroka przedstawił wybór źródeł historycznych o najstarszych informacjach o Karczmiskach. Poniżej krótka część opracowania.
„Najstarsza znana informacja o Karczmiskach w źródłach historycznych pojawia się w 1409 roku. W księgach ziemskich lubelskich znajdujemy zapis o ówczesnym posiadaczu Karczmisk. Był nim Jan Rywkowicz („Riukouicz”), którego w świetle zapisu źródłowego (heres de Karczmiska”) określić można dziedzicem tej wsi¹. Takie brzmienie zapisu wskazywałoby, iż Karczmiska należały do dóbr prywatnych, w 1409 r. należących do Jana Rywkowicza. Jednakże wszystkie późniejsze źródła jednoznacznie wskazują, iż Karczmiska były wsią należącą do dóbr królewskich, wchodząca w skład starostwa niegrodowego (tenutarnego) w Kazimierzu. Dzierżawcą starostwa do 1468 r. był niejaki Grot, który w tym czasie odstąpił Karczmiska swemu bratu Janowi oficjałowi lubelskiemu²”.

Historia administracyjna gminy Karczmiska ^(PDF)